Tình ái vất vả , tháng năm nhạt nhòa

1. Bà Vân săm sắn chuyện trò , xởi lởi những tâm tư mà thường nhật , bà ít có thời cơ được giãi bày , san sớt. Có người gợi chuyện , lắng nghe bà hoạt bát lẹ làng hẳn lên. Căn phòng tinh tươm gọn gàng , bà một mình trông ngóng con cháu , ngước lên thấy vẻ mặt chồng , quay trái quay phải , nhìn ra hướng cửa cũng chỉ toàn nụ cười mỉm hoặc vẻ bảng lảng cố hữu của nhà thơ qua nhiều giai đoạn. Như nhiều người đàn bà chồng chết , con cái lớn , bà sống bằng nỗi nhớ , sinh tồn qua ngày tháng bằng sự lần hồi tìm về quá vãng bóng gió. Xòe bàn tay bấm đốt , bà nhẩm tính vẻ vẹn toàn của người con dâu chỉn chu , rất thẳng hướng về những phần việc cõi âm: “Ngày này là giỗ bố anh Duật. Anh Duật con trai út , ông anh cả cũng gần trăm tuổi mới mất , đến cháu đích tôn còn bằng tuổi anh , hai chú cháu học cùng trường cùng lớp từ nhỏ”. Thời kì lặng thầm qua đi , tháng năm chỉ còn là ký ức , những cú sốc trong đời đến ngày hóa đá , nỗi đau thành sẹo , dẫu dấu tích vẫn vẹn nguyên đấy thì cũng đã liền miệng , không còn rỉ máu trong lòng. Nhưng nỗi đau này kín tiếng , nỗi đau khác lại giáng xuống sắc lạnh đến ngỡ ngàng. Bà Vân dường như còn chưa trấn tĩnh không có một sự hạn chế hay một trường hợp ngoại lệ nào cả trước sự ra đi vội vàng của anh trai , người anh luôn là điểm tựa quan yếu trong thế cuộc bà - NSND Trọng Khôi: “Ai cũng biết anh Khôi bệnh nhiều , nhưng toàn bệnh có xác xuất chung sống hòa bình suốt đời. Chả ai nghĩ mọi chuyện lại đến hoàn toàn không có một dấu hiệu gì báo trước thế. Bản thân anh Khôi cũng không mường tượng ra. Anh vẫn nhận lời đóng phim , lên kế hoạch vào Sài Gòn quay phim , rồi làm đám cưới cho cậu con trai út ở trong đó. Con trai đã yên bề gia thất , phim mới làm xong một nửa , anh Khôi lại không đợi được đến ngày đóng máy cuối cùng”. Vốn căn cơ kỹ tính , ái nữ của một gia đình Hà Nội gốc Hải Dương nền nếp được ăn học đình huỳnh , vừa tốt nghiệp Khoa Toán Đại học Sư phạm Hà Nội đã cùng quan điểm hoặc suy nghĩ với ai đó về dạy ở chốn ngày ấy còn rất hẻo lánh Ba Vì , giản đơn bởi Trường Quảng Oai có giếng đá ong nước trong và mát , có hai hàng cây tuyệt đẹp bộ đội hành quân qua bao giờ cũng dừng lại nghỉ chân hóng gió. Bà lưu riêng một khoảng ký ức trong lành về Trường Quảng Oai , đó là nơi chốn ghi dấu ấn đậm sâu về mối tình của bà với nhà thơ Phạm Tiến Duật. 1 giờ đêm , cô giáo trẻ nằm co ro trong căn phòng tập thể , sảng sốt giật thột vì tiếng khẽ khàng “Vân ơi”. Dường như biết tính cô giáo Vân khuya khoắt sợ ma , tiếng gọi cửa càng dập dồn với liên tiếp các câu chuyện chỉ riêng hai người biết: “Anh đây , anh Duật đây”. Cô giáo trẻ sững sờ thắp đèn mở cửa cho chồng , người đàn ông gầy và cao tóc lùi nhùi quần áo quánh đặc bụi đất nồng nhiệt khoe: “Anh vừa đi bộ hơn 10 cây số từ Sơn Tây về tận Quảng Oai”. Bà Nguyễn Thái Vân và nhà thơ Phạm Tiến Duật thời trẻ ( Ảnh do nhạc sỹ Trấn Tiến chụp ). Đám cưới của bà và nhà thơ Phạm Tiến Duật , có tiệc ngọt tổ chức tại phòng khách của gia đình nhạc sỹ Trần Tiến , có cả nhà thơ Xuân Diệu và vợ chồng ông Vũ Ngọc Phan - bà Hằng Phương tới dự mừng. Nhà thơ Xuân Diệu tặng một tập thơ chép tay , nhầm sao đó thừa ra một bài , nhà thơ nhanh ý chúc hạ không đáng đó là thể hiện của sự gặp dịp tốt , sinh sôi nảy nở. Nhưng tuồng như , với bà , mọi điều lại không được hanh thông nhẹ nhõm như lời chúc phúc của nhà thơ lớn. Ngày còn là sinh viên hát hay , thể thao giỏi , bà được lãnh đạo Đoàn Văn công Hà Tây coi mặt rồi mời mọc , hớn hở nhờ anh trai nghệ sỹ chính quy tham vấn , bị giội ngay gáo nước lạnh: “Văn công trung ương còn chưa ăn ai nữa là văn công xứ sở. Vả chăng , cô có học hành đáp ứng các tiêu chuẩn thẩm mỹ và sự nhạy cảm gì đâu mà tơ tưởng”. Ông anh Trọng Khôi mãi về sau này , cả khi đã thành nghệ sỹ lớn vẫn luôn có có tác động đến một điều gì đó nhất quyết tới bà , cô em gái quen được chiều chuộng dù luôn chịu sự rèn cặp trong những khuôn phép nhất quyết của gia đình: “Cô có biết nghệ sỹ là gì không , nghệ sỹ là mặt vàng như nghệ mà vẫn phải sĩ đấy” , ông Khôi lý luận , để trấn an cô em gái hay cả nghĩ về cái thi sỹ tính , nghệ sỹ tính của cả ông anh lẫn ông chồng nức danh. Bà thì bảo chính nếp nhà phép tắc trong gia đình , lại thêm nghề nghiệp mô phạm đã khiến bà thành một thiếu nữ đứng đắn , một thiếu phụ đứng đắn , một người dan ba nguyên tắc , khó lòng chấp nhận những bánh xe sờn lòng xiêu lệch ra khỏi tuyến ray định sẵn. 7 anh chị em , dưới sự cầm trịch của anh cả Trọng Khôi ngày còn quây quần bên bố mẹ , giờ cơm ai bận gì thì bận đột xuất đến đâu cũng phải nhanh chóng mà về , hoặc nhắn bằng mọi giá nếu không cả nhà cứ sắp chân bằng tròn ngồi đợi cho tới khi kẻ mải chơi sợ và luống cuống ló mặt mới thôi. Nhà đông người , nhưng biết nâng niu cưu mang nhau , cô em gái kế bà mất ở tuổi gần 50 vì bệnh tim , ngày nằm viện , cả đại gia đình xúm vào thuốc thang chăm bẵm. Bà phụ nữ sức yếu nhận việc trò trống chăm em ban ngày , “đến đêm không có gì lạ hoặc đặc biệt anh Khôi , anh Duật trực ban anh vợ chồng của em gái xách chè thuốc vào viện đàm luận văn chương chữ nghĩa , thức canh người ốm ngủ , không nề hà câu nệ gì”. Có gia đình riêng , bà những muốn đưa khuôn phép ấy làm ba rem định sẵn cho mái ấm của mình , muốn giản đơn một bữa cơm chiều đủ mặt bốn thành viên , có du di xịch lại cũng không vượt quá cái “lim” , cái giới hạn cuối cùng. Nhưng bà thú nhận rút cuộc đã bất lực trong những suy tính ấy , biết rằng giới hạn cũng do con người tự đặt ra , ngầm định với nhau , bản thân bà cũng không kiên nhẫn kiên gan mong mỏi được như bố mẹ , đành quấy rầy buông trôi trước sự đi sớm về muộn và thói quen vắng mặt trong bữa cơm chiều của ông chồng thi sỹ. Bà tự biết nhà thơ vốn hồn nhiên , chẳng thèm ý tứ nhìn trước ngó sau gì nhiều trong cuộc sống , bà lại chẳng thể vô tâm vô tính , thành thử hơi một tý lại đau đáu động lòng. Bà nói với chồng: “Em có ngồi sau xe của ông nào đó cũng chẳng ai hay chẳng ai thèm ngó , nhưng anh chở cô gái lạ đi đến phố A lập tức có người A biết , lộn về phố B lại tiếp người B nhìn ra , cứ thế anh đi đến 10 phố thì tối về đã thành câu chuyện ông Duật bữa nay chở 10 cô trên đường”. Nhà thơ nghe bà , tiếp thụ rồi để đấy. Những va chạm thường nhật dồn ứ , bà mỏi mệt mà thi sỹ cũng không vui. Cảm giác chênh vênh đeo bám , dai dẳng chèo kéo , cái khốn khó của thời bao cấp thiếu thốn được giải vây trong thời mở cửa , lại kéo theo bao lăm những sờn lòng mỗi lúc một vòng sóng lan rộng hơn nhiều. Có lẽ chính những lời văn rời rạc lặt vặt không tên không đoán định , đã là nguyên do sâu xa tạo nên dư chấn trong cuộc hôn nhân của bà , dù đến giờ bà luôn tự tín và hãnh diện nhủ lòng: Bà vẫn là vợ của nhà thơ Phạm Tiến Duật , là dâu con trong dòng tộc ấy và bà chưa thôi chăm sóc , tỉ mẩn nâng giấc những ký ức mà chồng bà gửi lại thiên hạ. 2. Bà Vân buồn buồn tắc lưỡi thế cuộc bà là một chuỗi những lận đận. Âu cũng tại số , cái căn cốt tiền định , được ghi tên từ muôn đời nào , con người nhỏ mọn chỉ còn biết đang tâm chấp nhận , phẩy tay cho qua. Chuyển từ Ba Vì về Hà Nội , bà vẫn phải dạy ở một ngôi trường tận Cầu Diễn , xa nhà đến hơn chục km đàng trong thời Hà Nội thiếu xe buýt và gia đình chưa có xe máy. Bà xin được dồn thời khóa biểu vào một buổi , tuần ba ngày tới trường , những ngày còn lại quanh quẩn bảo vệ 2 cậu con trai chưa đến tuổi trưởng thành. Vận may tìm đến , tưởng đã xuôi gió thuận buồm , bà kể: “Anh Duật vốn nhiều người ngưỡng mộ , yêu quý , bạn văn bạn thơ bạn hâm mộ đông khôn xiết. Dịp đó có anh Cao Sỹ Kiêm mới từ thanh bình lên Hà Nội làm Thống đốc ngân hàng quốc gia , đến thăm gia đình bà và ngờ ngạc sao nhà thơ đến như Phạm Tiến Duật mà đời sống riêng lại chật vật khem khổ nhường kia. Ông Kiêm , ông Oánh nồng nhiệt , nằng nặc request bà chuyển công tác về ngân hàng cho tiện đi lại và ngày công khả dĩ hơn nhiều. Mọi người còn chu đáo xếp cho bà một vị trí bên công ti vàng bạc , chức vị ăn nên làm ra bậc nhất lúc này. Chạy trời không khỏi số , vòng luẩn quẩn phong toả đeo đuổi bỡn cợt con người , bà vừa về cơ quan mới thì quốc gia xóa bỏ thế độc quyền kinh dinh vàng bạc , tư nhân xộc vào chiếm lĩnh thị trường và công ti của bà dần dần xập xệ , ngày công ít đi theo lũy tiến lùi”. Dẫu vậy , bà lại hờn tủi: “Tôi lận đận nhưng chẳng thể bằng anh Duật. Đời này tôi chưa thấy ai tài hoa mà lận đận như anh ấy. Tốt nghiệp Đại học , anh Duật đi thẳng ra chiến trường. Lứa ấy cử nhân tòng quân chỉ được xếp ngạch binh nhất binh nhì. Khi rời khỏi Quân đội sau 14 năm tóc xanh , 14 năm phần lớn ở tuyến lửa , in dấu ấn lừng lẫy của thế cuộc mình trên muôn nẻo Trường Sơn , anh Duật cũng chỉ là trung úy”. Rồi bà cười xòa , giờ thì tất cả những điều ấy không còn quan yếu với ông , cũng như những khúc quanh số mệnh trong hạnh phúc của bà , trong thế cuộc làm vợ nhà thơ Phạm Tiến Duật , thiên hạ có nhìn nhận diễn dịch thế nào , bà cũng không rối lòng. Bà là vợ ông , mãi là vợ ông danh Lời nói ngay thẳng-cương trực thuận. Bà đại diện cho ông xúng xính áo dài khăn quàng cổ lên nhận ải thưởng Hồ Chí Minh , bà thay mặt ông sắp giỗ cho bố mẹ chồng , toan lo việc họ và vun quén cho hai cậu con trai đều đã đình huỳnh gia đình nhỏ. Bà đinh ninh là , đến lúc , có những câu chuyện riêng tây thầm kín sẽ được lộ sáng , và sự thực về những con người , những cái tên , những số phận nương theo Phạm Tiến Duật sẽ ngưng diễn , trần trụi dưới sức nóng của ánh mặt trời . Bà Nguyễn Thái Vân và nhà thơ Phạm Tiến Duật thời trẻ ( Ảnh do nhạc sỹ Trấn Tiến chụp ).